Rośnie wiek nowożeńców, ale 1/3 małżeństw zakończy się rozwodem

Rodzina stanowi środowisko, które zapewnia dziecku najlepsze warunki rozwoju i wychowania. Na przestrzeni lat demografowie obserwują zmiany wzorca małżeńsko-rodzinnego. Młodzi ludzie planując przyszłość najpierw decydują się na osiągnięcie określonego poziomu wykształcenia oraz stabilizacji ekonomicznej, a potem na założenie rodziny oraz jej powiększanie.
W województwie mazowieckim w latach 2012– –2018 wśród ogółu nowo tworzonych małżeństw udział pierwszych związków (tj. panien z kawalerami) zmniejszył się z 83,5% do 80,0%. padek tego odsetka wystąpił zarówno w miastach, jak i na wsi.
W 2018 r. mężczyźni najczęściej żenili się będąc w wieku 30 lat, a kobiety w wieku 28 lat, podczas gdy w 2012 r. wiek środkowy mężczyzn wynosił niespełna 29 lat, a kobiet 27 lat. O ponad rok starsi byli również kawalerowie i panny zawierający związek małżeński po raz pierwszy.
W strukturze wieku mężczyzn i kobiet zmieniających stan cywilny nadal największy odsetek stanowiły osoby w wieku 25–29 lat. Zmniejszył się natomiast udział osób w wieku do 24 lat (w tym niepełnoletnich kobiet), a zwiększył w starszych grupach wieku.
Sukcesywnie podwyższa się wiek matek i ojców nowo narodzonych dzieci. W 2018 r. w województwie mazowieckim odsetek kobiet i mężczyzn, którzy zostali rodzicami po ukończeniu 30 lat dotyczył blisko 58% kobiet i 73% mężczyzn (w 2012 r. odpowiednio – 48% i 65%).
Wiek środkowy (mediana wieku) matek rodzących dziecko wzrósł z 29,8 do 31,0 lat. Największą grupę matek stanowiły kobiety w wieku 30–34 lata (36,2%), przy czym w porównaniu z 2012 r. najbardziej zwiększył się odsetek matek w wieku 35–39 lat (z 13,5% do 17,8%). Pozytywnym zjawiskiem jest spadek liczby urodzeń wśród nastolatek.
Zdecydowana większość dzieci rodzi się w rodzinach tworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie, ale systematycznie rośnie odsetek urodzeń pozamałżeńskich. O ile w 2012 r. z takich związków urodziło się 18% dzieci, to w 2018 r. – 23%. Rosnący współczynnik dzietności pozamałżeńskiej może oznaczać, że zwiększa się liczba rodzin tworzonych przez związki partnerskie lub
wzrasta liczba matek samotnie wychowujących dzieci – tworzące rodziny niepełne.
Struktura wieku i wykształcenia kobiet, które zostają matkami będąc poza małżeństwem jest odmienna od struktury matek, które tworzą prawnie zawarte związki małżeńskie. Wśród matek niebędących w związku małżeńskim jest więcej kobiet młodszych (do 24 lat), a wśród matek zamężnych – więcej z wykształceniem wyższym.
Szczególnie trudną sytuacją w życiu dziecka jest rozstanie rodziców wskutek rozwodu lub separacji. W województwie mazowieckim w latach 2012–2018 rozwiodło się średnio 9,2 tys. małżeństw rocznie, a rozwód dotyczył przeciętnie 7,5 tys. nieletnich dzieci (będących w wieku do 18 lat). W 2018 r. sądy orzekły rozwód wobec 9,5 tys. par, przy czym w miastach częstość rozwodów była ponad 2-krotnie większa niż na wsi – wskaźnik natężenia rozwodów (liczony na 1000 mieszkańców) wyniósł 2,17 wobec 1,02.
Wśród rozwiedzionych małżeństw prawie 57% wychowywało 7,7 tys. dzieci. Pary z jednym dzieckiem stanowiły prawie 2/3 ogółu posiadających dzieci. W chwili rozwodu rodziców ponad połowa dzieci miała 7–15 lat. Najczęściej sąd orzeka o wspólnym wychowywaniu dzieci przez rozwiedzionych małżonków (w 2018 r. 76% przypadków). Tylko w nielicznych przypadkach dziecko powierzano rodzinie zastępczej lub placówce wychowawczej (0,8%).
Na podstawie relacji miedzy liczbą rozwodów a liczbą zawartych małżeństw w danym roku można wnioskować o prawdopodobieństwie rozwiązania związku przez rozwód. Z wartości tego wskaźnika wynika, że ponad 1/3 małżeństw kończy się rozwodem (w 2018 r. 35%; w miastach 43%, na wsi 20%).
O ile w przypadku rozwodu sąd orzeka rozwiązanie małżeństwa, to w przypadku separacji jedynie je „zawiesza”, dając małżonkom czas na odbudowanie związku. Separacja może uratować małżeństwo, ale może być również wstępem do rozwodu. Z danych statystycznych wynika, że przypadki zniesienia separacji są nieliczne, bowiem większość pozostających w prawnej separacji małżeństw wnosi o rozwód.
W województwie mazowieckim (podobnie jak w kraju) obserwuje się spadek liczby separacji orzekanych przez sądy. W latach 2012–2018 ich liczba zmniejszyła się z 328 do 145, a liczba dzieci dotkniętych separacją rodziców – z 273 do 83. Zjawisko separacji jest typowe dla środowiska miejskiego – separacje orzeczone wobec małżonków mieszkających w miastach stanowiły przeciętnie 3/4 ogółu. Wśród tych małżeństw większość (średnio 62%) stanowiły pary nieposiadające na utrzymaniu małoletnich dzieci. Z ogółu separowanych w 2018 r. małżeństw tylko 37% posiadało potomstwo; wśród nich 52,8% miało jedno dziecko, a 37,7% – dwoje.
Coraz częściej sąd orzekał o wspólnym wychowywaniu dzieci przez separowanych małżonków – odsetek separacji z takim orzeczeniem zwiększył się z 45% w 2012 r. do 72% w 2018 r.