Jak polskie szkoły przygotowują uczniów na sytuacje kryzysowe

W szkołach podstawowych (w kl. VIII) i ponadpodstawowych (w kl. I liceum ogólnokształcącego, technikum, branżowej szkoły I stopnia) jest realizowany obowiązkowy przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa. Przedmiot przygotowuje uczniów teoretycznie i praktycznie do właściwego zachowania się oraz odpowiednich reakcji w sytuacjach trudnych i kryzysowych, stwarzających zagrożenie dla zdrowia i życia. Przedmiot obejmuje treści kształcenia z zakresu bezpieczeństwa państwa oraz treści dotyczące organizacji działań ratowniczych, pierwszej pomocy i edukacji obronnej. Zgodnie z podstawą programową edukacji dla bezpieczeństwa podczas realizacji tych zajęć nauczyciel powinien zwrócić szczególną uwagę na kształcenie umiejętności praktycznych, powtarzanych możliwie często, szczególnie przy nauce pierwszej pomocy, terenoznawstwa oraz strzelectwa. Wyrabianie w ten sposób u uczniów odpowiednich nawyków ma istotne znaczenie w wykorzystywaniu przez nich zdobytych umiejętności w warunkach realnego zagrożenia, kiedy to naturalnie występujący wysoki poziom stresu wpływa na proces decyzyjny.

Jak przyznaje wiceministra edukacji Katarzyna Lubnauer, wzrastające zagrożenie bezpieczeństwa państwa (wojna w Ukrainie) wymagało w 2022 r. pilnego uzupełniania celów kształcenia i treści nauczania przedmiotu edukacja dla bezpieczeństwa o kwestie związane z obronnością państwa, nabyciem umiejętności strzelectwa oraz przygotowaniem uczniów do radzenia sobie z zagrożeniami wywołanymi działaniami wojennymi oraz podstawami ratownictwa taktycznego.

Rozporządzenia zmieniające podstawę programową kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej i szkół ponadpodstawowych w zakresie edukacji dla bezpieczeństwa weszły w życie od roku szkolnego 2022/2023, przy czym wymóg dotyczący wykonywania przez ucznia szkoły ponadpodstawowej strzelania z wykorzystaniem broni kulowej, pneumatycznej, replik broni strzeleckiej, strzelnic wirtualnych albo laserowych jest obowiązkowy począwszy od roku szkolnego 2024/2025. W przypadku szkół ponadpodstawowych, które na terenie danego powiatu miały dostęp do broni kulowej, pneumatycznej, replik broni strzeleckiej, strzelnic wirtualnych albo laserowych - wymóg ten był realizowany od roku szkolnego 2022/2023.

Zgodnie z podstawą programową edukacji dla bezpieczeństwa w ramach działu II. Przygotowanie do działań ratowniczych w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń (wypadków masowych i katastrof), w ramach omawiania zagadnienia Ochrona ludności i obrona cywilna, uczeń m.in. rozpoznaje zagrożenia i ich źródła; zna zasady postępowania podczas pożaru, wypadku komunikacyjnego, w czasie zagrożenia powodzią, w przypadku katastrofy budowlanej, wycieku gazu z instalacji w budynku mieszkalnym, odnalezienia niewypału lub niewybuchu, zagrożenia lawiną, intensywnej śnieżycy; przedstawia typowe zagrożenia zdrowia i życia podczas powodzi, pożaru lub innych klęsk żywiołowych; wyjaśnia zasady postępowania w przypadku awarii instalacji chemicznej, środka transportu lub rozszczelnienia zbiorników z substancjami toksycznymi oraz zna możliwości wykorzystania środków podręcznych i masek przeciwgazowych do ochrony ludzi przed szkodliwym wykorzystaniem toksycznych środków przemysłowych oraz bojowych środków trujących; omawia zasady ewakuacji ludności i zwierząt z terenów zagrożonych; wyjaśnia zasady zaopatrzenia ludności ewakuowanej w wodę i żywność; charakteryzuje zagrożenia pożarowe w domu, szkole i najbliższej okolicy; wymienia rodzaje i zasady użycia podręcznego sprzętu gaśniczego oraz potrafi dobrać odpowiedni rodzaj środka gaśniczego w zależności od rodzaju pożaru (np. płonąca patelnia, komputer); wyznacza strefę bezpieczeństwa w sytuacji zagrożenia; uzasadnia potrzebę przeciwdziałania panice.

Ponadto podstawa programowa wskazuje, że lekcje w szkole powinny być uzupełniane innymi formami zajęć, wśród których wymienić można: wizyty w instytucjach państwowych, centrum zarządzania kryzysowego, straży pożarnej, Policji, stacjach pogotowia ratunkowego, jednostkach wojskowych czy organizacjach proobronnych; specjalistyczne obozy szkoleniowo-wypoczynkowe realizowane podczas ferii letnich lub krótsze, kilkudniowe kursy; wycieczki; zajęcia plenerowe; tworzenie wystaw prac własnych, klasowych i szkolnych promujących właściwe zachowania w razie zagrożeń; zwiedzanie wystaw powiązanych z treściami przedmiotu.

Od roku szkolnego 2024/2025 nauka udzielania pierwszej pomocy jest obowiązkowo realizowana przez nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej na zajęciach edukacji przyrodniczej oraz przez wychowawców klas na części zajęć z wychowawcą w klasach IV–VII szkół podstawowych, klas: II–IV liceum ogólnokształcącego, II–V technikum oraz II–III branżowej szkoły I stopnia.

Celem zmiany jest podkreślenie, że ze względu na wyzwania cywilizacyjne i zagrożenia z tym związane na zajęciach z wychowawcą zasadne jest zwrócenie szczególnej uwagi m.in. na zagadnienia, które kształtują postawy prozdrowotne uczniów, m.in. w zakresie umiejętności udzielania pierwszej pomocy.
Od roku szkolnego 2025/2026 w szkołach podstawowych (od klasy IV) i ponadpodstawowych realizowany jest nowy nieobowiązkowy przedmiot – edukacja zdrowotna, który uwzględnia m.in. tematykę dotyczącą kształtowania umiejętności postępowania w stanach zagrożenia życia i zdrowia zgodnie z zasadami udzielania pierwszej pomocy.

Ministerstwo Edukacji Narodowej wspólnie z Ministerstwem Obrony Narodowej w 2024 roku ustanowiło przedsięwzięcie pn. „Edukacja z wojskiem“, którego głównym celem jest organizacja zajęć z edukacji proobronnej w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych dla dzieci i młodzieży oraz spotkań z weteranami działań poza granicami państwa, w szkołach ponadpodstawowych młodzieży oraz szkołach artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie liceum ogólnokształcącego.

mo/